Page 9 - WILANÓW pałac i park

Paweł Jaskanis

Muzeum Pałac w Wilanowie jest opiekunem zabytków i miejsca pamięci o królu Janie
III Sobieskim (1629–1696). W tradycji narodowej genius loci Wilanowa utożsamiany

jest z najwznioślejszymi uczuciami patriotycznymi i kształtowaniem postaw obywatelskich
w służbie Rzeczypospolitej i pro publico bono. Pamiątki po Sobieskich nie przetrwałyby,
gdyby nie wyjątkowy wysiłek Stanisława Kostki Potockiego (1755–1821), który rozpoczął
zbieranie w pustym pałacu przedmiotów łączonych z królem Janem III, w 1799 r. ufun-
dował w Wilanowie jedno z pierwszych muzeów polskich, a następnie – od 5 sierpnia
1805 r. – udostępnił je publiczności. Jego wnuk, August Potocki (1803–1867), konty-

nuował to wielkie dzieło.
W warunkach utraconej przez Polskę suwerenności i zaborów instytucja wilanowska
zastępowała, podobnie jak inne muzea prywatne, nieistniejące muzea państwowe.
Wychowanie przez ojczystą historię i światową sztukę było wtedy ogromnie ważne, dziś

również jest to jeden z podstawowych elementów działalności muzealnej. Dzieła sztu-
ki europejskiej i azjatyckiej, tworzące zrąb kolekcji Potockiego, pozwalają prowadzić
usystematyzowany wykład o historii i sztuce.
Początki rezydencji sięgają połowy XVII w., kiedy to dla Bogusława Leszczyńskiego
rozpoczęto we wsi Milanów budowę pałacu według projektu Giovanniego Batisty Gisle-
niego. 23 kwietnia 1677 r. Milanów kupił król Jan III, zastając „ściany na 3 łokcie nad

ziemię wymurowane”. W tym czasie nastąpiła zapewne zmiana nazwy dóbr na Willanów
(od włoskiego terminu villa nuova). Przed ok. 1680 r. na fundamentach powstał dwór
murowany, alkierzowy, nie budzący respektu swoją okazałością. W latach 1681–1696
w dwóch fazach wzniesiono pałac według projektu i pod nadzorem Agostino Locciego.
W zespole rzemieślników i artystów przy pałacu pracowali Polacy, Włosi i Francuzi.

Najbardziej znani z nich to rzeźbiarz Stefan Szwaner, malarze Claude Callot, Jerzy Eleu-
ter Szymonowicz-Siemiginowski, Jan Reisner, Michelangelo Palloni i Martin Altomonte.
Kolejna właścicielka dóbr wilanowskich Elżbieta Sieniawska (1666–1729) rozbu-
dowała pałac o skrzydła według projektu Giovanniego Spazzia w latach 20. XVIII w.
Prace rozpoczął Józef Fontana, a zakończył Jan Zygmunt Deybel – już w okresie dzier-
żawy pałacu przez króla Augusta II Mocnego (1670–1733). Na dworze Sieniawskiej

działali znakomici rzeźbiarze, między innymi Gianfrancesco Fumo i Jan Jerzy Plersch
oraz malarz Giuseppe Rossi. Dla Wettyna pracował duży zespół artystów pod kierun-
kiem malarza Johanna Samuela Mocka, między innymi wybitny ebenista i lakiernik
Martin Schnell. Niewiele jeszcze wiemy o mecenacie artystycznym Czartoryskich, ko-

lejnych właścicieli pałacu. Przy skrzydle południowym w latach 80. XVIII w. dla Elżbiety
Widok Pałacu w Wilanowie z lotu
z Czartoryskich Lubomirskiej (1736–1816) został dostawiony parterowy pawilon ptaka (str. 6)

Wilanów 7